BANAN WŁAŚCIWY, BANAN MUZA, BŁOGOSŁAWA, FIGA RAJSKA
HISTORIA I MIEJSCA UPRAWY
Słowo „banan” pochodzi od nazwy afrykańskiego portu, z którego importowano pierwsze okazy owocu. O pochodzeniu owocu nie wiemy nic dokładnego, znany był od najdawniejszych czasów, a rodząca go roślina występuje na stanowiskach naturalnych w Azji. Dzisiaj uważa się, że kolebką banana jest Daleki Wschód. Banan należy do owoców o największym na świecie obrocie handlowym. Handel bananami to historia sama w sobie. Jako pierwsi zaoferowali go kupcy arabscy w Hiszpanii i w Italii. Sprzedaż masowa ruszyła dopiero pod koniec XIX wieku. W 1870 r. pierwszy transport bananów dotarł do Stanów Zjednoczonych. Wielka Brytania już w 1925 r. importowała 4 razy większą ilość banana niż reszta Europy. Jednak prym w tej dziedzinie wiodły USA, sprowadzając 6 razy więcej owoców niż Wielka Brytania. Europa rozwinęła import w latach 30-tych XIX wieku. W czasie II wojny światowej nastąpił zastój w handlu i dezorganizacja produkcji. W okresie powojennym powstały nowe, ogromne ośrodki upraw i obroty zwiększyły się. Pierwsze plantacje bananów założono w 1870 r. w Kolumbii i w Ameryce Środkowej. Wcześniej uprawiano banany w sposób ekstensywny, aby ocienić drzewa kakaowca i krzewów kawowych. Obecnie główne regiony upraw znajdują się w Ekwadorze, Kostaryce i Afryce Zachodniej. Bananowce to nie drzewa, a potężne 10-metrowe byliny, o ogromnych, nawet 3 metrowych liściach. Odradzają się z kłącza przez pączkowanie. Pęd rozwija się, owocuje, po czym usycha, a obok wyrasta nowy pęd. Wzrost nowego pędu jest bardzo szybki, cykl jego życia nie przekracza roku.
CECHY OWOCU
Banany tworzą jagody w formie łukowato wygiętego walca, smukłe, na przekroju poprzecznym zwykle 4-5 kanciaste, są zebrane w grona (okółki) po 10-20 sztuk. Ich okrywa, cieńsza lub grubsza, w zależności od odmiany jest z zewnątrz żółta, zielonkawa lub pomarańczowoczerwona, można ją łatwo oddzielić od miąższu. Miąższ w zależności od odmiany jest kremowy, jasnożółty, biały lub lekko pomarańczowy i ma smak słodki do kwaskowato- aromatycznego.
ODMIANY
Uprawiane dziś bananowce są zupełnie sterylne, nie istnieją w stanie naturalnym. Odmiany uprawne wyhodowano już w czasach starożytnych poprzez krzyżowanie dwóch uzupełniających się gatunków niesterylnych. Banany uprawne nie mają pestek, owoce większości odmian uprawnych są beznasienne lub zawierają skarłowaciałe zalążki nasion w postaci brązowych punkcików. Tylko owoce form dzikich i prymitywnych zawierają twarde, brązowe nasiona. Wśród trzech uprawianych współcześnie gatunków bananem właściwym jest Musa paradisiaca, obejmuje tzw. gros-michel, przeznaczony do gotowania i banan świński. W Meksyku rośnie ok. 20 jego odmian.
– Musa sapientum- gatunek najczęściej spotykany, o mniejszych owocach i delikatnym, słodkim i miękkim miąższu, niemal całkiem pozbawiony włókien.
– Musa nana – bananowiec karłowaty
– Musa sinensis o kruchych owocach, a w tym bardzo aromatyczne Poyo z Antyli.
Paletę kształtów, wielkości i kolorów uzupełniają liczne krzyżówki. Istnieją odmiany czerwone, szczególnie miękkie oraz zielone zwane plantanami. Znane są również banany figowe, nie przekraczające 10 cm i tzw. figojabłka i maleńkie figi bambusowe. W stanie dzikim rośnie w tropikach ok. 50 gatunków bananów, ale zaledwie kilka z nich to gatunki jadalne. Banany są opisywane według różnych klasyfikacji, zależnie od miejsca uprawy, cech charakterystycznych samej rośliny, znaczenia gospodarczego, koloru, wrażliwości na warunki klimatyczne.
WARTOŚCI ODŻYWCZE, LECZNICTWO
Banany są bardzo kaloryczne (90 cal/100g), bogate w węglowodany, są dobrym źródłem energii dla mięśni. Zawarte w nich sole mineralne wzmacniają system kostny i nerwowy. Cukier występujący w bananach w postaci lewulozy jest tolerowany przez diabetyków. Banany nie przeciążają żołądka i nerek, ponieważ zawierają małą ilość białek. We współczesnej medycynie stosuje się je w przypadku biegunek. Mieszkańcy Andów przykładają smażoną skórkę banana na trudno gojące się rany.
SPOŻYCIE
Banany jada się bez okrywy i w zależności od odmiany wykorzystuje jako owoc lub produkt mączysty (do przetworzenia). Banany stanowią składnik sałatek owocowych i słodkich potraw, wszelkiego rodzaju deserów, używane są do produkcji konfitur i po zmiksowaniu do napojów, koktaili. Po ususzeniu wchodzą w skład suszu owocowego i bakalii. Banany można opiekać na grilu lub smażyć, w całości lub pokrojone jak ziemniaczane chipsy. Można nawet ugotować z nich zupę. Istnieją gatunki, które przeznaczone są do gotowania, w wielu ciepłych krajach zalicza się je do podstawowych źródeł pożywienia, zwane są również befsztykiem ubogich. We wschodniej Afryce warzy się z bananów piwo (pombe), a na Filipinach produkuje się ocet. Banan zielony jest ciężkostrawny, gdyż jego skrobia nie przeszła jeszcze w cukry. W czasie przechowywania w lodówce okrywa ciemnieje, jednak wnętrze owocu pozostaje dobre. W Europie zwyczajowo spożywa się owoce na koniec posiłku, jednak w przypadku bananów nie jest to najlepsze rozwiązanie, ponieważ źle łączą się z pokarmami mącznymi i tłuszczami, z cukrami przemysłowymi i owocami zbyt kwaśnymi.
INNE ZASTOSOWANIA
Świeże liście stosuje się jako materiał do pakowania lub namiastkę talerzy, sok z korzeni działa przeciwgorączkowo, liście i pędy niektórych gatunków nadają się na karmę dla bydła. Banan tekstylny ma szczególne znaczenie dla gospodarki Filipin, jest gorzki i niejadalny, ale używa się go do wyrobu włókien, z których produkowany jest papier i liny.
UWAGI
Na rynek banany zbiera się niedojrzałe, później schłodzone można przechowywać wiele tygodni i transportować na bardzo duże odległości. Zastosowanie etylenu w miejscu przeznaczenia pozwala na szybkie doprowadzenie zielonych owoców do „stanu dojrzałości”.
Pod wpływem „gazowania” w „dojrzewalniach” zyskują żółty kolor. Banany należy przechowywać w temperaturze minimum 14C, poniżej tego progu okrywa owocu robi się sina. Przegrzanie banana sprawia, że owoc pęka i zaczyna „kropkować” w bardzo szybkim tempie. Należy wtedy próbować zbić temperaturę, wkładając do chłodni, ale tylko do czasu wychłodzenia . Banan powinien być „czysty”- bez czarnych plam, kresek, zarysowań na skórze.